เล่นเกม หรือโดนเกมเล่นอยู่? สรุป ‘ด้านมืด’ ของกลไกเกม

สรุป session ผลลัพธ์ที่ไม่ตั้งใจ “ดาร์คไซด์” ของเกมมิฟิเคชัน โดยคุณตรัง สุวรรณศิลป์ จาก Growth Game ในงาน Gamechanger Conference 2025

Dark side of gamification คุณตรังได้แชร์ประสบการณ์ในการเล่นเกม Pokemon GO โดยจุดเริ่มต้นนั้นมาจากการที่คุณตรังอยากออกกำลังกาย และใช้เวลากับลูกผ่านการจับโปเกมอนด้วยกัน กลายเป็นการก้าวเข้าสู่ dark side ของเกม

เราจะเห็นว่าบางทีคนมุ่งหาทางลัด เพื่อจะเอารางวัล ไม่ว่าจะเป็นเครื่องจับ Pokemon ที่ไม่ต้องเดินไปจับโปเกมอนด้วยตัวเอง หรือ การใช้ tools เพื่อให้การเล่นง่ายขึ้น  นอกจากนี้เมื่อเกมมันดันสนุกจนทำให้เราติดงอมแงม เล่นต่อเนื่องไม่พักก็อาจส่งผลไม่ดีต่อสุขภาพได้ 

3 ข้อ Darkside ของการทำ Gamification 

1. Intentional System Gaming ตั้งใจโกงเกม: คนมักหาทางลัดมุ่งจะเอาเปรียบ

เช่น Linkedin เคยมี ‘TOP VOICES’ ที่ยิ่งคุณตอบคำถามเยอะ ตอบดี ก็จะได้ badge นี้ไปแปะชื่อ สิ่งที่เจอคือมีคนไปสแปมคำตอบ เพื่อให้ได้ badge ซึ่งนั้นก็ไม่ตอบ objective ของ Linkedin ทำให้เขาตัดสินใจถอดฟีเจอร์นี้ออกในที่สุด 

ยกตัวอย่าง 4 ท่าที่เรามักเจอ 

1. Minimal Effort: ทำแค่พอผ่านให้ได้รางวัล 
2. Loophole abuse: ใช้ช่องโหว่ของระบบ
3. System Hack: ใช้เครื่องมือหลอกระบบ
4. Proxy Play: ให้คนอื่นทำแทน 

2. Unintentional consequences เกิดผลกระทบด้านลบโดยไม่มีเจตนา 

• Emotional Pressure เครียด กังวล รู้สึกผิด เช่น จากการแข่งขัน หรือภารกิจ 
• Burnout & Health risk ความเหนื่อยล้าสะสมทางร่างกายและจิตใจ
• Time & social impact ส่งผลกระทบต่อคนรอบข้าง

ตัวอย่าง CASE ของ Car Sharing ที่มีการขับรถถึงกี่ไมล์ เพื่อให้ได้เงินโบนัส ซึ่งทำให้ users พยายามขับจนง่วง จนรู้สึกตนเองหยุดไม่ได้ เพราะต้องการเงินรางวัล

ซึ่งจากสองก้อนนี้ทั้ง Intentional System Gaming และ Unintentional consequences ก็อาจมีที่มาจากการที่เขา ‘อิน’ จนเกินไป พฤติกรรมก็จะเริ่มเปลี่ยนไปเป็นสิ่งที่เราคาดเดาไม่ได้ แรงจูงใจภายในถูกกลืน ถูกทำลายด้วยรางวัลหรือแรงจูงใจภายนอก

วิธีป้องกัน เช่น ให้ผู้เล่นมีสิทธิ์หยุด หรือ ออกจากแข่งขัน / Balance extrinsic rewards (โดยเฉพาะ variable rewards) เช่นรางวัลสุ่มที่ชวนให้เราติดมาก และที่สำคัญคือเราก็ควรเช็กเขาเรื่อย ๆ

3. Intentional manipulation ออกแบบเพื่อเจตนาที่จะชักใยเพื่อประโยชน์ของตน

ตัวอย่าง CASE จากประเทศจีน ที่มีการใช้ Social Credit System ควบคุมความประพฤติ ในมุมธนาคารก็อาจจะดีตรงที่รู้เลยว่าลูกค้าคนนี้มีเครดิตดีไหม ปล่อยกู้ง่าย แต่ในอีกมุมก็อาจกลายเป็นสิ่งที่ถูกเอาไปใช้ในทางการเมือง

สิ่งนี้อาจเกิดขึ้นได้เมื่อคุณอยู่ในฐานะของผู้สร้าง ที่ให้ความสำคัญกับผลประโยชน์ของตัวเองมากกว่าประโยชน์ของผู้เล่น 

• Exploitation เอาเปรียบ: แบ่งปันผลประโยชน์ไม่เป็นธรรมและมองคนเป็นเพียงเครื่องมือในการสร้างผลลัพธ์
• Manipulation ชักใย: ทำให้เขาตัดสินใจอย่างไม่มีสติ โดยชักใยผ่านความสนุก ความท้าทาย รางวัล หรือแรงกดดันทางอารมณ์

Ethic of Gamification

เส้นบาง ๆ ระหว่างการสร้างแรงจูงใจ vs การชักใย ลองถามคำถามเหล่านี้เพื่อเช็คกันดู

1. เป็นการเอาเปรียบผู้เล่นหรือไม่?
2. เป็นการชักใยผู้เล่นหรือไม่?
3. เกิดผลเสียกับผู้เกี่ยวข้องหรือผู้เกี่ยวข้องหรือไม่? ทั้งตั้งใจและไม่ตั้งใจ
4. สังคมยอมรับไม่ได้หรือเปล่า จากผลเสียที่เกิดขึ้นต่อผู้เกี่ยวข้อง?

วิธีการป้องกัน Manipulation 

เราสามารถป้องกัน Manipulation ด้วยการ

1. ให้มองคนเป็นคน มากกว่า engagement ที่อยากจะรีดจากเขา
2. เช็คบ่อย ๆ 
3. อนุญาตให้เขา control expereince ของเขา 

บางทีเราก็อาจจะไม่รู้ตัว เราอาจมีเจตนาดี แต่ในบางครั้งมันก็อาจมีสิทธิ์ที่สามารถสร้าง Negative Impacts ได้ 

เช่น Routine ที่อาจทำให้ burn out / Reward ที่ทำให้เปลี่ยนโฟกัสไปที่รางวัล / Competitive ก็อาจทำให้เครียด / Cognitive Bias ทำให้เขาตัดสินใจอย่างไม่มีสติ / Emotional Play push ให้เขาทำอะไรบางอย่างโดยที่ไม่ได้ reflect (pushing users to act without reflection)

วิธีลดความเสี่ยงยอดฮิตที่พบบ่อย Reward / Competitive

Reward

1. ให้รางวัลที่มีความหมายกับงานที่ทำ
2. เน้นคุณค่าที่แท้จริงของงาน
3. ตรวจสอบและปรับปรุงรางวัลให้เหมาะสมอยู่เสมอ

Competitive

1. เปลี่ยนการแข่งเป็นประเภททีมมากขึ้น
2. ให้รางวัลกับการช่วยเหลือและร่วมมือกัน
3. ปรับหรือเปลี่ยน Leaderboard อยู่เสมอ

วิธีแก้ Dark Side of Gamification

1. ให้ผู้ใช้สามารถควบคุมประสบการณ์ของตัวเอง
2. ออกแบบรางวัล(แบบสุ่ม)อย่างระมัดระวัง และให้ความสำคัญกับสุขภาวะของผู้ใช้มากกว่าการเพิ่ม engagement
3. ประเมินผลกระทบต่อพฤติกรรมผู้ใช้อย่างสม่ำเสมอ และปรับปรุงให้เหมาะสมเมื่อพบผลข้าเคียงที่ไม่พึงประสงค์

เปิดสูตรลับการออกแบบพฤติกรรมผู้ใช้งาน ด้วย Behavioural Science! ใน 3 ชั่วโมง ดูซ้ำได้ อ่านรายละเอียด/สมัครเรียนคอร์ส Behavioural Science for Business คลิกเลย